Europa mag geen voedingsmuseum worden

Nederland, en bij uitbreiding Europa, is de bakermat van kweekvlees. Jouw vader Willem van Eelen, is de eerste die het concept grondig uitwerkte en er onderzoek naar deed. De Nederlandse wetenschapper Mark Post presenteerde de eerste kweekvlees-hamburger in 2013. Toch zie je meer en meer doorbraken gebeuren buiten Europa. Is de Europese trein achterop aan het geraken?

Wat betreft goedkeuring of introductie is Europa inderdaad al twee jaar achteropgeraakt. De eerste aanvraag twee jaar geleden is niet gebeurd in Europa maar in Singapore. Er lopen ook geruime tijd gesprekken over goedkeuring en regulering in de Verenigde Staten. Maar op dit moment is er nog geen enkele aanvraag ingediend voor de Europese Unie. Nochtans kan het lang duren vooraleer de goedkeuring een feit is. Dus ja, we lopen zeker achter in Europa.

Is dat een groot probleem voor de Europese startups die kweekvlees ontwikkelen?

Neen, want een vertraagde marktintroductie zegt niets over de kwaliteit van het onderzoek naar kweekvlees en wat wordt ontwikkeld in Europa. De achterstand wordt pas echt problematisch als investeringen ook niet in Europa gebeuren. Maar het blijft natuurlijk wel jammer. De faciliteit die op dit moment in Singapore wordt gebouwd om kweekvlees te produceren, dat gaat over 110 miljoen euro investering in duurzame voeding. Een gemiste kans voor de Europese Unie.

In 2018 organiseerde je samen met Eat Just een proeverij van diens eerste kweekvleesproducten. De Nederlandse Voedingswaren Autoriteit legde dat initiatief stil en verzegelde zelfs het kweekvlees. Wat is daar gebeurd?

Het ging toen over meer dan een proeverij. We wilden in Nederland in samenwerking met de autoriteiten een eerste kweekvleesproductie opstarten voor kleinschalige consumptie. Er gold toen een regeling waarbij veilige voedingsproducten al voorlopig konden worden gecommercialiseerd, in afwachting van een definitieve goedkeuring door de Europese Commissie. Onder die regeling zijn er meerdere bedrijven die al gedurende enkele jaren hun producten aanbieden en pas in 2021 een Europees dossier moeten inleveren. Maar voor kweekvlees kon dat blijkbaar niet.

Wat was dan precies het probleem?

Een politiek probleem en heel wat amateurisme. Twee ministeries, dat voor Landbouw en dat voor Volksgezondheid, maakten ruzie erover. Het ministerie voor Landbouw heeft het uiteindelijk niet aangedurfd om door te zetten, uit angst voor de gevolgen voor hun conservatief gelovige nieuwe minister… Ze hadden ook geen expertise gevraagd vanuit een ander belangrijk ministerie, namelijk dat voor Economische Zaken. En tenslotte was er geen deftig overleg tussen de ministeries en de bevoegde minister. Het resultaat was dat het kweekvlees werd verzegeld en dat de bevoegde minister dit pas veel later te weten kwam, dankzij een documentaire op de Nederlandse televisie. Maar voor de minister was dat politiek een goede zaak, want zo moest ze zich ook niet verantwoorden voor het kweekvlees bij haar achterban. De voorziene investering van 32 miljoen euro in de wereldwijd eerste productie van kweekvlees was daarmee ook verleden tijd. Beschamend voor Nederland is zoiets. We missen opportuniteiten ten goede, we willen toch geen voedingsmuseum worden?

Dat niet alle politici blij zijn met de komst van kweekvlees, bleek ook recent. Toen Israëlisch premier Netanyahu een bezoek bracht aan Aleph Farms, dat een kweekvlees-versie van steak ontwikkelt, was die razend enthousiast. In dezelfde week uitte de Franse minister van Landbouw via Twitter zijn ongenoegen over kweekvlees. De tegenstelling kon niet groter, hoe verklaar jij dat grote verschil in politieke attitude?

Een mengeling van arrogantie en onwetendheid. De arrogantie van een groot Europees land en de onwetendheid die typerend is voor politici die handelen naar de waan van de dag en geen tijd meer willen maken voor visies op de lange termijn. In een politiek klimaat waarin populisme welig tiert, kan democratie een visie op lange termijn bemoeilijken. Netanyahu is leider van een land waar kennis een van de pijlers van de economie is. Het is dus logisch dat hij enthousiast is, hij verliest ook geen stemmen van boeren met zijn enthousiasme. Bovendien is het bekend dat dierenrechtenactivisme sterk staat in Israël. In Frankrijk is dat spijtig genoeg anders.

Hoe schat je de lobby in tegen kweekvlees? Welke structurele weerstand merk je tegenwoordig al op?

Ik denk dat er geen echte lobby tegen kweekvlees bestaat, hoewel die nog kan komen. Ik twijfel ook of er een echte lobby bestaat tegen plantaardige producten. Ik denk dat we vooral te maken hebben met ongeloof, dat men zich niet kan voorstellen dat kweekvlees zo dichtbij komt. De meeste mensen staan veel verder af van kweekvlees dan mezelf en ook ik kan vrolijk worden verrast als het plots snel gaat met innovatie. Vroeger spraken we over een perspectief van kweekvlees binnen enkele decennia, dan werden het jaren en nu kijken we er soms naar op een schaal van maanden.

Wat moet er volgens jou in Europa, en in het bijzonder in Nederland en België, gebeuren om aan de top inzake kweekvlees te blijven?

Volgens mij moeten we, naast vlees, vooral intelligentie en inzicht kweken. Hoe schalen we de productie op, wie gaat het maken, hoe voeden we het, welke energie gebruiken we? Als we dat allemaal op orde krijgen, dan pas kan ik me een gezond Europa voorstellen dat veilig en nabij vlees produceert en dat kennis in plaats van levende dieren onder gruwelijke omstandigheden exporteert. Nederland en België zijn landen die goed als gids zouden kunnen werken en daarmee acceptatie van nieuwe voedingsproducten kunnen vergemakkelijken. Volgens mij is het publiek gevoelig voor wie kweekvlees maakt, wie het in handen heeft. Vertrouwenwekkende kleinschaligheid versus grootschalige anonimiteit gaat een belangrijke rol spelen in dit verhaal. Nederland en België hebben de juiste papieren om hier het beste verhaal bij te kunnen vertellen.