Hoe snel kan vlees slachtvrij worden?

Datum gepubliceerd

In eerdere artikels schreven we al dat het moeilijk voorspellen is wanneer kweekvlees op grote schaal beschikbaar wordt en een volwaardig alternatief kan zijn voor vlees van geslachte dieren. Voorbeelden in het verleden leren dat eens een technologie doorbreekt, het heel snel kan gaan. Klassieke illustraties zijn de auto en ijs: een goede honderd jaar geleden waren paarden het vervoersmiddel bij uitstek en kwamen ijsblokjes afgereisd uit koude gebieden met bevroren meren. Maar er zijn minder bekende voorbeelden die mogelijks nog relevanter zijn. We lichten er drie bondig toe.

Insuline

Tot veertig jaar geleden kregen diabetici insuline die afkomstig was van varkens en runderen. Allesbehalve ideaal voor de patiënten zelf: de insuline van dieren hielp mensen met suikerziekte, maar het was niet zo effectief en kon zelfs ernstige allergische reacties veroorzaken. Niet-menselijke insuline is nu eenmaal een lichaamsvreemde stof en dat inspuiten zet het immuunsysteem in gang om de stof af te breken. Heel veel dieren waren ook nodig om een beperkte hoeveelheid insuline te bekomen en het zuiver maken was heel duur. Er was zelfs bezorgdheid dat er niet genoeg dieren zouden zijn om alle diabetici te voorzien van insuline. In 1982 veranderde dat compleet: het bedrijf Genentech zette de productie van menselijke insuline op punt, via een bacterie waaraan het gen voor menselijke insuline werd toegevoegd. In het begin was het resulterende product duurder dan de stof uit varkens en runderen, maar het had een veel hogere kwaliteit. Tien jaar later bedroeg het marktaandeel van menselijke insuline al 80 procent en tuimelde de productiekost naar beneden; in 2000 gebruikten nagenoeg alle diabetici de menselijke versie. Intussen zijn er nog betere versies van insuline beschikbaar, dus de innovatie gaat verder.

Meekrap

Als u nog nooit hebt gehoord van meekrap, bent u waarschijnlijk niet de enige. Nochtans werd het op grote schaal in Europa geteeld, ook in onze streken. Meekrap is familie van de koffieplant en in de wortel zit de stof ‘alizarine’ die kan gebruikt worden als rode kleurstof. Gedurende duizenden jaren was alizarine het standaardmateriaal om een rode kleur te bekomen. In de 18de en 19de eeuw waren legers grote afnemers, om rode uniformen te bekomen, en grote fabrieken rezen om de meekrap te verwerken en aan de stijgende vraag te voldoen. In 1868 slaagden twee chemici, Graebe en Liebermann, om alizarine te produceren uit antraceen. Aanvankelijk werd vanuit de meekrapindustrie meewarig gedaan over deze innovatie, niemand vreesde ervoor. Ook enkele jaren later, toen de productie van de nieuwe alizarine was gestart, hield de oude industrie vol dat het een randfenomeen betrof. De nieuwe alizarine werd echter zo goedkoop dat in 1891 de meekrapindustrie volledig was verdwenen. En dat op twintig jaar tijd.

Vanille

Het verhaal over vanille is een stuk complexer, maar ook minder disruptief. De vanille-orchidee is afkomstig van Midden-Amerika en werd uiteindelijk geteeld Zuid-Amerika, Midden-Afrika en Zuidoost-Azië. Dat gebeurt nog altijd: terwijl vroeger vanillestokjes een zuiver luxeproduct was (de bestuiving van de bloemen gebeurt handmatig), kan sinds 1874 het zogenaamde ‘vanilline’ (de stof die de smaak geeft) goedkoop worden geproduceerd. En de orchideeën worden nog steeds geteeld. De goedkope versie wordt immers op grote schaal gemaakt, de veel duurdere stokjes dienen kleinschaliger voor een specifiek consumptiesegment. De nieuwe methode om vanillesmaak te bekomen, werd opnieuw afgedaan als een eendagsvlieg onder commentatoren in die tijd. Het creëerde echter wel paniek onder de traditionele vanilleproducenten. Zeker toen de chocoladeproductie op het einde van de negentiende eeuw de hoogte inging en massaal overschakelde naar de goedkope vanilline, bestond de vrees dat de traditionele productiewijze zou stoppen. Dat is niet gebeurd, vanille-orchideeën zijn nog steeds populair maar leveren een product af dat 100 tot 200 keer duurder is dan de goedkope versie.

Er zijn evengoed verschillen als gelijkenissen tussen kweekvlees en historische voorbeelden. Een farmaceutisch product, een kleurstof of een smaakstof zijn nog niet hetzelfde als vlees dat heel zichtbaar is en een grote symboolwaarde draagt in onze samenleving. Verandering kan ook zorgen voor ernstige gevolgen: het ineenstorten van de meekrapindustrie zorgde voor onzekerheid en werkloosheid, omdat het zo snel en onverwacht verliep. Een transitie van conventioneel vlees naar kweekvlees is dus een proces waarbij aandacht moet zijn voor maatschappelijke gevolgen en hoe die op te vangen. Maar het toont wel aan dat van zodra de nieuwe versie beter en goedkoper is, het dan heel snel kan gaan.

Voor meer informatie over historische voorbeelden:

Rob Burton. The potential impact of synthetic animal protein on livestock production:The new “war against agriculture”? Journal of Rural Studies (2019)

www.rethinkdisruption.com